Những Cách Dạy Con Thành Người Tài Đức Của Người Xưa

Giữ gìn gia phong và làm theo gia huấn của tổ tiên là một trong những sứ mệnh trọng đại trong việc xây dựng gia đình hưng thịnh của người xưa. Thời cổ đại, ngay cả những người nông dân áo vải, dù không có của cải để lại nhưng nhất định không thể không lơ là việc dạy con và lập gia huấn truyền cho con cháu.

Những Cách Dạy Con Thành Người Tài Đức Của Người Xưa

Người Xưa Coi Giáo Dục Con Cái Là Chức Trách Quan Trọng Của Đời Người

Gia đình xưa vừa là một tế bào của cuộc sống lại vừa là cơ sở sản xuất và cơ sở giáo dục. Người xưa coi trọng quan hệ giữa tề gia và trị quốc, nói theo ngôn ngữ hiện nay tức là quản lý gia đình và quản lý xã hội.

Trong chương Lễ Ký sách Đại Học có viết: “Người xưa muốn đức sáng chiếu khắp thiên hạ, thì trước hết họ phải quản lý tốt quốc gia của mình. Người muốn quản lý tốt quốc gia của mình, thì trước hết phải quản lý tốt gia đình mình. Người muốn quản lý tốt gia đình mình, thì trước hết phải tu tốt bản thân mình”. Cũng có nghĩa là, người xưa cho rằng “Tu thân rồi mới tề gia, tề gia rồi mới trị quốc, trị quốc rồi mới bình thiên hạ”. Vì “Cái gốc của thiên hạ là quốc gia, cái gốc của quốc gia là gia đình, cái gốc của gia đình là bản thân mình”.

Điều đó đã nói rõ ràng đầy đủ quan hệ giữa cá nhân, gia đình và quốc gia. Quản lý quốc gia phải bắt đầu từ quản lý gia đình, quản lý gia đình phải bắt đầu bằng giáo dục con cái. Xuất phát từ mục tiêu “Tề gia trị quốc”, người xưa đã coi giáo dục gia đình là “Gốc rễ của quốc gia”, rất coi trọng tác dụng của giáo dục gia đình.

Bản Gia huấn chữ nôm có câu:

“Lại khuyên con việc tề gia

Phải cho cần kiệm thuận hòa là hơn”

Người xưa coi việc giáo dục con cái là trọng trách của cha mẹ. Nuôi con thì phải dạy, nuôi con mà không dạy thì không những nguy hại đến bản thân mà còn nguy hại đến người khác, và càng nguy hại hơn cho quốc gia. Sách giáo khoa dạy trẻ em xưa, nổi tiếng nhất là Tam Tự Kinh cũng có câu:

“Dưỡng bất giáo, phụ chi quá,

Giáo bất nghiêm, sư chi đọa”

Nghĩa là:

“Nuôi con mà không dạy dỗ, đó là cái lỗi của người cha (bậc cha mẹ)
Dạy dỗ mà không nghiêm, đó là sự lười biếng của người thầy”

Trình Di, bậc thầy Nho học đời Tống nói: “Niềm vui của đời người, không gì bằng đọc sách. Việc trọng yếu nhất của đời người, không gì bằng giáo dục con cái”. Cách nhìn nhận này của người xưa cũng có nhiều ý nghĩa thực tiễn, có giá trị trong xã hội ngày nay.

Người Xưa Giáo Dục Con Làm Người Tốt Quan Trọng Hơn Bất Kỳ Điều Gì

Cổ ngữ nói: “Đạo đức truyền gia, thập đại dĩ thượng, phú quý truyền gia, bất quá tam đại.” ý nói đạo đức có thể truyền lại cho đời sau đến mười đời không hết, nhưng truyền lại phú quý giàu có thì bất quá chỉ đến ba đời là hết. Giữ gìn phẩm đức tốt đẹp mới là căn nguyên của gia đình hưng thịnh lâu dài.

Vương Dương Minh, nhà chính trị, nhà triết học, nhà tư tưởng xuất sắc bậc nhất thời nhà Minh từng bị thái giám lộng quyền Lưu Cẩn đuổi giết, bị người trong làng tấn công, nhiều lần rơi vào tình thế nguy hiểm nhưng ông vẫn một lòng tin rằng thiện lương tất sẽ được phúc báo. Về sau này khi đã thành danh, Vương Dương Minh không nhớ thù cũ mà lấy ơn báo oán, trợ giúp người dân trong làng xây dựng nhà cửa, dạy học cho người dân và còn giúp họ làm việc đồng áng.

Trong một lá thư gửi con trai, Vương Dương Minh viết: “Phàm tố nhân, tại tâm địa: tâm địa hảo, thị lương sĩ; tâm địa hoại, thị hung loại”, ý nói làm người điều quan trọng ở tâm địa, tâm địa tốt là người lương thiện, tâm địa xấu là người hung ác. Ông cho rằng làm một người tốt là quan trọng hơn bất cứ điều gì khác. Ông ví lương tâm của con người giống như cuống của quả trên cây, nếu lương tâm mà hủ bại thì cũng giống như cái cuống bị thối và quả sẽ bị rụng mất.

Vương Dương Minh cho rằng, người thiện lương bởi vì trong tâm luôn thanh sạch và ôn hòa nên thường thường sẽ có được nhân duyên tốt lành, càng có nhiều bạn tốt hơn người khác. Người thiện lương luôn có ranh giới giữa ác và thiện nên họ không đi làm hại người khác cho nên họ cũng tự nhiên không có kẻ thù. Bởi vậy, theo ông giáo dục để con cái trở thành người lương thiện chính là tích phúc báo cho con cháu sau này.

Người Xưa Giáo Dục Con Cái Coi Trọng Giáo Dục Cần Kiệm Chất Phác, Liêm Khiết

Lấy cần kiệm làm gốc, yêu tiếc từng manh áo bát cơm, đó là một phần trong giáo dục vỡ lòng về đạo đức nhân sinh. Người xưa tôn sùng cần la, tiết kiệm, đơn giản, chất phác, cho rằng: “Xem cái thường tình của con người, từ tiết kiệm sang xa hoa rất dễ, mà từ xa hoa về tiết kiệm thì rất khó”.

Rất nhiều danh nhân xưa đã để lại các gia huấn. Họ đều hiểu rõ “Thành công bởi cần kiệm, thất bại bởi xa hoa”, coi đơn giản tiết kiệm là một đức tính tốt đẹp trong cuộc đời.

Đạo lý này không có gì là thâm sâu huyền diệu, và cũng chẳng có gì mới lạ, nhưng ngày nay, đại đa số các bậc cha mẹ đều không biết. Ngày nay, thường nghe thấy các cha mẹ nói câu này “Tiền không tiêu cho con cái thì để làm gì?”. Ngay cả những bậc cha mẹ đang chịu cực khổ, tiền nong chẳng có gì gọi là dư dật cũng nghĩ như vậy, cho rằng: “Chúng ta hồi nhỏ khổ cực nhiều rồi, để cho con cái hưởng phúc tiêu pha nhiều một chút cũng không có gì là quá đáng”.

Chính vì có suy nghĩ như thế dẫn đến thực tế giáo dục gia đình của họ có rất nhiều người thất bại. Rất nhiều trẻ em và thanh thiếu niên hiện nay vung phí tiền bạc, quần áo mới mặc vài lần vất đi, làm giẻ lau, đồ ăn thừa thãi đổ đi, nhiều đồ còn chưa động đũa cũng đã đổ đi.

Ngược lại, những người khi còn nhỏ được tiếp thu giáo dục truyền thống thì đều hiểu và thực hiện tốt: “Mỗi bát cơm bát cháo, nên nghĩ có được không dễ. Sợi tơ, mảnh vải, thường niệm vật lực gian nan”.

Người Xưa Dạy Con Thông Qua Thực Tế

Các bậc cha mẹ có thể nêu ra những tấm gương tốt tiêu biểu cho các đức tính như chăm chỉ, kiên trì, tháo vát, kiên cường, hiếu học…

Có một thành ngữ Trung Hoa cổ nói rằng, “Dùng từ để dạy chữ và dùng cuộc sống để giảng đạo” hoặc trong một thành ngữ khác lại nói, “Cái gốc của giáo dục là nằm ở thực tại”.

Những thành ngữ trên nhắc nhở chúng ta rằng cách tốt nhất để dạy dỗ trẻ là dựa vào những câu chuyện xảy ra trong cuộc sống thực tế để giáo dục trẻ.

Có một câu chuyện vào thời Bắc Tống, thừa tướng Tư Mã Quang (1019-1086) đã dạy cho con trai mình về giá trị của sự tôn trọng và nhiều phẩm chất quan trọng khác để trở thành một người thư sinh chuẩn mực của xã hội lúc bấy giờ.

Một ngày kia, Tư Mã Quang thấy con đang đọc sách, ông đã tận dụng cơ hội này để dạy bảo cậu.

Ông nói: “Người tôn quý thích nghiên cứu tác phẩm kinh điển của các nhà hiền triết. Nhưng việc đầu tiên là con phải yêu mến và chăm sóc tốt những cuốn sách của mình”.

“Trước khi học, ta thường rửa tay, dọn bàn sạch sẽ và trải lên nó 1 tấm khăn trải bàn thanh nhã. Trong khi đọc, lưng phải thẳng, duy trì một thái độ tôn kính, và tập trung vào việc học của mình, đừng bao giờ để tâm trí bị xao nhãng.

“Chỉ có như vậy, con mới học được tốt, trau dồi nhiều phẩm chất tốt đẹp. Xa hơn, con còn có thể trở thành một vị quan tài đức mang lại bình an cho lê dân trăm họ”.

Dưới sự dạy bảo của cha, Tư Mã Khang ngày càng chăm chỉ học tập và tự hoàn thiện bản thân. Lớn lên ông lại giống như cha mình về cả đức hạnh và thành tựu học vấn. Thời bấy giờ dân gian vẫn lưu truyền câu nói: “Người tài đức đáng để kính trọng và học hỏi không ai khác chính là cha con nhà Tư Mã”.

Mrs Ngọc Mai